برخی از مصادیق حق الناس آبرویی «حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.  

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش شصت و ششم با عنوان «برخی از مصادیق حق‌الناس آبرویی؛ غیبت» را می‌خوانید.  

۱. غیبت

غیبت به این معناست که انسان، عیب کسی را در غیاب او به دیگران منتقل نماید. گناه غیبت، بسیار بزرگ است و قرآن شریف آن را به منزله خوردن گوشت مردار انسان دانسته است، «وَلا یغتب بعضکم بعضاً أ یحب أحدکم أن یأکل لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ». غیبت حسنات و اعمال نیکوی انسان را از بین می‌برد و در نهایت او را روانه جهنم خواهد کرد. از امام صادق (ع) روایت شده است که «الغیبةُ تَأکلُ الْحَسَنَات کما تأکل النَّارُ الْحَطَب». حسنات و کارهای شایسته با غیبت، نابود می‌شود، همان طور که آتش هیزم را می‌سوزاند. آن امام بزرگوار، همچنین می‌فرمایند: خداوند تعالی به موسی (ع) وحی کرد: «الْمُعْتَابَ إِن تَابَ فَهُوَ آخِرُ مَنْ یدْخُلُ الْجَنَّةَ وَإِن لَمْ یَتُبْ فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ النار».

طبق این حدیث نورانی اگر غیبت‌کننده، توبه کند. خداوند متعال او را میبخشد و میتواند به بهشت برود، اما آخرین نفری است که وارد بهشت می‌گردد؛ اما چنانچه توبه نکند، او اولین کسی است که وارد جهنم خواهد شد. غیبت، یکی از چند گناه بزرگی است که بوی بد و متعفّن دارد. در حدیثی از رسول اکرم(ص) نقل شده است؛ کسی که غیبت کرده در قیامت در حالی می‌آید که از او بوی بدی برمی‌خیزد، بویی که گندش از بوی مردار بیشتر است و اهل قیامت را می‌آزارد.

باید دانست که زشتی غیبت، تنها مربوط به بزرگی گناه آن نیست، بلکه غیبت مسئولیت‌آور است، زیرا آنکه پشت سرش غیبت شده، حقی پیدا می‌کند که غیبت‌کننده باید آن حق را ادا کند. ادای حق او نیز با توبه و پشیمانی قلبی و جبران میسر می‌گردد. برای جبران باید در حد توان، آبرویی که از او ریخته است را برگرداند. باید با تعریف و تمجید از او و بیان فضایلش ذهنیت منفی که در غیاب او ایجاد کرده است را به ذهنیت مثبت مبدل سازد.

برای ادای حق کسی که از او غیبت شده، جبران آبرویش باید بشود، ولی گفتن به خودش لازم نیست، زیرا معمولاً مفاسد دیگری به همراه دارد که جبران آن مفاسد غیرممکن است. به هر حال کسی که مرتکب غیبت شده باید با ندامت حقیقی و عذرخواهی از خداوند سبحان تصمیم جدی بگیرد که از آن به بعد غیبت نکند، حق آن شخص را هم باید ادا نماید. جبران غیبت و ادای حق کسی که از او غیبت شده، وابسته به این است که از او تعریف کند و در غیابش از او دفاع نماید و اجازه ندهد پشت سر او غیبت شود. از امام صادق(ع) روایت شده است که از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: کفاره غیبت چیست؟ فرمودند: «تَسْتَغْفِرُ اللهَ لِمَنِ اغْتَبْتَهُ کُلَّمَا ذَکَرْتَهُ» هر موقع به یادش افتاد، برای آن شخص، طلب مغفرت و آمرزش کند، یعنی دعایش کند. چه زیباست که یکی از دعاهای انسان همین باشد؛ همیشه برای کسانی که پشت سرشان غیبت و بدگویی کرده دعا کند و برای خود آنها و خانواده آنها آمرزش و حسن عاقبت بطلبد.

در حرمت غیبت، فرقی نیست که عیب دیگران مستور و پوشیده باشد یا غیر مستور. چنان که تفاوت ندارد کسی که غیبت او می‌شود، راضی باشد یا نه، و نیز فرقی بین غیبت با گفتار یا کردار، نظیر اشاره و نوشتن و نظایر آن نیست؛ بلکه همین مقدار که به عنوان تنقیص و ضربه زدن به شخصیت کسی عیب او را در غیاب او به دیگری منتقل کند، غیبت و حق الناس است. امام خمینی(ره) بعضی اوقات در درس اخلاق روایتی را برای ما معنا می‌کردند، من آن روایت را ندیده‌ام و به اطمینان ایشان نقل می‌کنم. طبق آن روایت اگر کسی غیبت کند، در قیامت زبانش به اندازه‌ای دراز است که روی زمین افتاده و مردم این زبان را پایمال می‌کنند. بعد حضرت امام(ره) می‌گفتند؛ این زبان درازی یعنی زبانش دراز شده تا آنجا که آبروی مردم را برده است. به همان اندازه زبانش در قیامت دراز می‌شود و روی زمین می‌افتد و مردم این زبان را پایمال می‌کنند.

گناه آبروریزی خیلی بزرگ است، اما متأسفانه شیوع دارد، کسانی که اهل دلند و تقید به ظواهر شرع دارند، غیبت نمی‌کنند، شایعه‌پراکنی او به گوش آن مرجع تقلید رسیده بود و شکایتش را به حضرت امام کرده بود. حضرت امام(ره) به اندازه‌ای ناراحت شدند که می‌لرزیدند و فرمودند؛ این گونه کارها ولایت بین خدا و انسان را قطع می‌کند. کسی نباید از این مطالب ساده بگذرد. کسانی که وارد در این قضایا هستند، مخصوصاً اینکه عالم شهود و عالم بصیرت هم داشته باشند، می‌بینند که این غیبت‌ها، خوردن گوشت مرده است. این تهمت‌ها خوردن چرک و خون است. در روز قیامت مجسم می‌شود، گوشت فاسد می‌شود و به خورد انسان می‌دهند.

راوی می‌گوید: از امیرالمؤمنین درخواست موعظه کردم. ایشان چند موعظه کردند و از جمله فرمودند: «اجتنب الغیبة فَإِنَّهَا إِدَامُ کلاب النار» یعنی از غیبت اجتناب کن چراکه، غیبت، خورش سگ‌های جهنم است. حضرت امام (ره) در شرح این حدیث می‌گفتند؛ اگر کسی عادت به غیبت دارد و غیبت روی غیبت می‌کند، تجسم عملش و درندگی‌های زبانش کم کم او را به صورت سگ در می‌آورد. سگ نمی‌تواند به بهشت برود، بلکه باید به جهنم برود و بسوزد تا از حالت درندگی در بیاید. این سگ در جهنم خوراک می‌خواهد از این جهت، غیبت‌هایی که در دنیا، کرده در جهنم غذای اوست و به وی می‌خورانند. همان طور که قرآن کریم، غیبت را خوردن گوشت متعفن مرده می‌داند.

«لَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ»، باید توجه شود که، غیبت، شاخ و دم هم ندارد. از پیامبر گرامی(ص) پرسیدند: غیبت چیست؟ فرمودند: «ذکرک أخاک بما یکرَهُهُ» غیبت آن حرفی است که انسان نتواند در روی دیگری بگوید و پشت سرش می‌گوید. چراکه اگر به خودش و در حضورش بیان شود، بدش می‌آید و ناراحت می‌شود. حتی برخی از بزرگان نظیر حضرت امام(ره)، روایت گفته را به این صورت معنا می‌کنند که هرچه نزد مردم بد است، غیبت است. یعنی سخنی که پشت سرت شود، حتی اگر شخص غایب بدش نیاید، اما نزد مردم بد باشد، غیبت است.

مرحوم صدرالمتألهین(ره) در اسفار نوشته است: دیدم دو نفر غیبت می‌کنند و مثل دو تنور، آتش از دهان آنها بیرون می‌آید. کسانی که به راستی مکاشفه دارند این حقایق را می‌بینند. پیغمبر اکرم (ص) با عایشه نشسته بودند. یک خانم آمد و مسئله‌ای پرسید و رفت. عایشه با دستش اشاره کرد که قد او کوتاه است. پیغمبر اکرم (ص) به عایشه گفتند: استفراغ کن. گفت: یا رسول الله من که چیزی نخورده‌ام. دوباره فرمودند: استفراغ کن. استفراغ کرد و لخته گوشتی گندیده از دهانش بیرون افتاد.

در واقع به او فهماندند که با غیبت، طبق آیه قرآن گوشت مرده خورده است: «لَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ» اگر کسی دوست ندارد گوشت مردار بخورد، باید پشت سر مردم حرف نزند. غیبت در همین دنیا نیز کیفرهایی دارد، از جمله اینکه شخص غیبت کننده، خودش مورد غیبت دیگران واقع خواهد شد. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «لا تَغْتَبْ فَتُعْتَب وَلَا تَحْفر لأخیک حُفْرَةً فَتَقَعَ فِیهَا فَإِنَّکَ کَمَا تَدین تُدَانُ» غیبت نکن که دیگران هم پشت سر تو غیبت می‌کنند و برای برادرت چاه نکن که خودت در آن چاه خواهی افتاد.